Nasz patron

W żadnym kraju i w żadnym narodzie
nie obdarzyła tak nauki praca jednego człowieka
  (Izydor Kopernicki o Oskarze Kolbergu) 

OSKAR KOLBERG
1814 - 1890
ETNOGRAF, FOLKLORYSTA, MUZYK
  Urodził się w Przysusze. Pochodził z Meklemburgii. Ojciec jego, Juliusz, był znanym kartografem, geodetą i metrologiem. Matka wywodziła się z rodziny francuskich emigrantów i była osobą wybitnie uzdolnioną muzycznie. Talenty rodziców niewątpliwie wpłynęły na kierunek kształcenia i wybór drogi życiowej syna. Rodzina przeniosła się do Warszawy, gdzie ojciec został powołany przez Stanisława Staszica na stanowisko profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Młody Oskar rozpoczął nauki w liceum warszawskim, kierowanym przez Samuela Lindego, a lekcje gry na fortepianie pobierał m.in. u Józefa Elsnera, u którego uczył się również Fryderyk Chopin. W Berlinie uczęszczał do Akademii Handlowej i równocześnie studiował kompozycje i teorie muzyki. Pracę zarobkową podjął jednak w zupełnie innej dziedzinie. Został księgowym w banku, a potem w Zarządzie Drogi Żelaznej Warszawsko-Wileńskiej. Zarobki pozwalały mu na działalność edytorską oraz na pokrycie kosztów badań i licznych podróży naukowych. Celem wypraw, od Mazowsza po Wołyń, było gromadzenie melodii i tekstów pieśni ludowych oraz zbieranie materiałów z wszystkich dziedzin kultury ludowej. Powstały wielkie dzieła Kolberga: "Pieśni ludu polskiego", "Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia. Obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce"(23 serie) oraz publikowane równolegle Obrazy etnograficzne (11 tomów). Był autorem 1000 haseł do Encyklopedii Powszechnej S. Orgelbranda, członkiem korespondentem krakowskiej Akademii Umiejętności, współredaktorem rocznika "Zbiór Wiadomości"do antropologii krajowej. W Paryżu na wystawie światowej w 1878 r. zdobył złoty medal za zbiór własnych wydawnictw i kolekcje ilustracji polskich strojów ludowych. Pozostawił po sobie również wiele kompozycji muzycznych, typowych dla epoki wczesnego romantyzmu. Do historii przeszedł jednak jako autor monumentalnego dzieła "Lud" i twórca podstaw do nowej gałęzi nauki - etnografii. W Przysusze istnieje Muzeum im. Oskara Kolberga, a każdego roku odbywają się tradycyjne "Dni Kolbergowskie".
Biografia 
  Henryk Oskar Kolberg urodził się 22 lutego 1814 roku w Przysusze, w powiecie opoczyńskim. Był synem przybyłego do Polski z Prus w 1798 roku inżyniera kartografa, Juliusza Kolberga, i urodzonej pod Warszawą Karoliny Mercoeur, pochodzącej z rodziny francuskiej.
Po kilkuletnim pobycie w Opoczyńskiem Juliusz został powołany na stanowisko profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzina na trwałe związała się ze środowiskiem intelektualnym i artystycznym Warszawy. Kolbergowie zamieszkali w oficynie Pałacu Kazimierzowskiego, sąsiadując z Chopinami i Brodzińskimi.
W latach 1823-1830 Oskar uczęszczał do Liceum Warszawskiego, którego dyrektorem był B. Linde. Uczniami tej szkoły byli także dwaj jego bracia: starszy Wilhelm, przyszły inżynier, młodszy Antoni, późniejszy malarz, oraz Fryderyk Chopin.
Równocześnie z edukacją w liceum Oskar pobierał naukę gry na fortepianie, najpierw u T. Głogowskiego, później w latach 1824-1830 u F. Vettera, z pochodzenia Łużyczanina, a także u J. Elsnera. Rok 1830 kończy młodzieńczy okres w życiu Oskara: Polskę opuszcza F. Chopin, wybucha powstanie, liceum zostaje zamknięte.
Młody Kolberg podjął pracę urzędnika, równocześnie kontynuując w latach 1832-1836 studia muzyczne u I.F. Dobrzyńskiego oraz u K.F. Girschnera i K. Rungenhagena w Berlinie. Początkowo wiązał swoją przyszłość z karierą kompozytorską. Oprócz liryki wokalno-instrumentalnej, w centrum jego zainteresowań pozostawała muzyka fortepianowa. Szczególne znaczenie mają jego mazurki i kujawiaki, nawiązujące do motywów ludowych, ujęte we wczesnoromantycznym stylu ,,brillant''. Jeszcze w latach 50-tych pracował jako kompozytor, w roku 1853 odbyła się premiera jego opery "Król pasterzy". Z czasem zarzucił twórczość kompozytorską i skierował swoje zainteresowania wyłącznie w stronę dokumentowania folkloru.
Już pod koniec lat trzydziestych zaczął zapisywać pieśni i melodie ludowe. Pierwsze wyprawy w okolice Warszawy odbywał w gronie literatów, malarzy, muzyków, m.in. J. Konopki, E. Jenikego, T. Lenartowicza, L. Norwida, W. Gersona, A. Kolberga. Do roku 1840 zgromadził kilkaset zapisów pieśni. W latach 40-tych wydał też pierwsze zbiory pieśni ludowych przeznaczonych do śpiewu.
Od roku 1845 przez dwanaście lat pracował jako urzędnik w zarządzie kolei żelaznej warszawsko-wiedeńskiej. Jednocześnie podjął systematyczne badania terenowe, początkowo na Mazowszu, z czasem objął nimi cały obszar dawnej Rzeczpospolitej.
Współpracował z warszawskimi czasopismami, przede wszystkim z redakcją "Biblioteki Warszawskiej", stanowiącą w ówczesnych warunkach swoisty salon literacko-intelektualny stolicy. Był współredaktorem Encyklopedii powszechnej S. Orgelbrandta, opracował większość haseł poświęconych muzyce. 
W roku 1857 wydał Pieśni ludu polskiego, zawierające ponad 400 ballad i tyleż melodii tanecznych. Zbiór ten, w którym muzyka ludowa podana była w formie autentycznej, bez opracowania harmonicznego, został już ówcześnie bardzo wysoko oceniony. Kolberg planował wydawanie dalszych tomów pieśni, ostatecznie jednak zmienił plany wydawnicze i w roku 1865 ukazała się pierwsza część jego dzieła Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Seria I. Sandomierskie. Odtąd konsekwentnie realizował tę nową koncepcję poprzez serie monografii regionalnych, tworzących w sumie obraz XIX-wiecznej kultury ludowej.
W latach 1867-1869 wydał Kujawy jako serię III i IV Ludu, traktując tym samym Pieśni ludu polskiego z roku 1857 jako serię I i Sandomierskie jako serię II swego dzieła. Bezskutecznie szukał jednak wsparcia finansowego dla swego przedsięwzięcia. Brak materialnego poparcia dla edycji, sytuacja polityczna w Królestwie oraz obietnica subwencji ze strony Krakowskiego Towarzystwa Naukowego skłoniły go do opuszczenia na zawsze Warszawy w roku 1871.
Kolberg zamieszkał pod Krakowem najpierw w Mogilanach, u przyjaciela, towarzysza pierwszych wędrówek, Józefa Konopki, a następnie w Modlnicy we dworze Juliana, brata Józefa. Bliskość Krakowa, związek z jego środowiskiem naukowym, ówczesne warunki polityczne w Galicji stwarzały znacznie lepsze możliwości pracy, niż te, na które pozwalała sytuacja w zaborze rosyjskim.
W roku 1873 Kolberg został członkiem korespondentem Akademii Umiejętności, a następnie przewodniczącym sekcji etnologicznej Komisji Antropologicznej Akademii. W roku 1878 udał się na światową wystawę do Paryża. Za swe wydawnictwa, eksponowane w dziale etnograficznym pawilonu austriackiego, otrzymał brązowy medal. Był jednym z patronów naukowych zorganizowanej w 1880 roku Wystawy Etnograficznej w Kołomyi.
Był to okres intensywnych badań terenowych (nie mógł jednak przekroczyć granic Królestwa Polskiego) oraz pracy naukowej i edytorskiej. Podczas jego pobytu w Modlnicy ukazały się kolejne tomy Ludu, m.in. Krakowskie (seria V-VIII) i Wielkie Księstwo Poznańskie (seria IX-XV), współfinansowane przez Akademię Umiejętności.
W Modlnicy Kolberg mieszkał do jesieni 1884 roku. Przeniósł się do Krakowa, gdzie żył i pracował w warunkach niezwykle skromnych. Świadomy upływu czasu, wydawał pośpiesznie kolejne tomy swego dzieła. Ostatnią podróż badawczą odbył w roku 1885 w Sanockie i Przemyskie. 31 maja 1889 roku Oskar Kolberg obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia pracy, zorganizowany przez krakowskie środowisko naukowe i artystyczne. W lipcu tegoż roku zamieszkał w domu swego przyjaciela, a później wykonawcy testamentu, Izydora Kopernickiego. Zmarł 3 czerwca 1890 roku, pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Po śmierci Kolberga z pozostawionych przez niego materiałów Kopernicki zdążył wydać drugą część Chełmskiego oraz Przemyskie. W 1907 r. J. Tretiak wydał jeszcze Wołyń, a S. Udziela Górny Śląsk (1906) i Tarnów. Rzeszów (1910). Reszta materiałów pozostała w rękopisach. Zarówno opublikowane przez Kolberga tomy jego dzieła, jak i pozostawione w manuskryptach materiały stanowią bezcenne źródło do dziejów kultury narodowej.

Back to Top Skip to content